Γλώσσα και Ανταγωνιστικότητα

Η κ. Ρεπούση, καθηγήτρια παιδαγωγικής της ιστορίας, εξέφρασε την άποψή της  σχετικά με την διδασκαλία  των αρχαίων ελληνικών στο γυμνάσιο και στο λύκειο, άρα και εγώ ως οικονομολόγος έχω αυτό το δικαίωμα. Παραθέτω δύο σχόλια προς συζήτηση.

1.     Η κ. Ρεπούση χρησιμοποίησε τον όρο «νεκρή γλώσσα» για να αναφερθεί στην αρχαία ελληνική. Στην βιολογία, ο όρος «νεκρός» αναφέρεται μόνο ως συνέχεια της ζωής. Άρα όταν χρησιμοποιείται ο όρος «νεκρή γλώσσα» εννοείται ότι η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός και τα αρχαία ελληνικά, σύμφωνα με την καθηγήτρια, ήταν κάποτε ζωντανή γλώσσα. Ο όρος «νεκρός», στην βιολογία, αναφέρεται στην κατάσταση εκείνη ενός όντος στην οποία τα όργανα της κίνησης και της ζωής έχουν σταματήσει ανεπιστρεπτί να λειτουργούν. Εάν, λοιπόν, η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός τότε ποια είναι τα όργανά της; Οι λέξεις, η γραμματική και το συντακτικό. Έτσι σε μια γλώσσα νεκρή όλα τα όργανα της παύουν να λειτουργούν. Συμβαίνει αυτό με την αρχαία ελληνική γλώσσα; Η απάντηση είναι όχι διότι η ελληνική γλώσσα ακολούθησε τον νόμο της εξέλιξης, πάλι βιολογία, προσαρμοζόμενη στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Όλα τα όργανα της λειτουργούν κανονικά εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια, ακόμη και το συντακτικό,  με την αναγκαία, βέβαια, προσαρμογή. Διαβάζουμε σε εγχάρακτη επιγραφή πάνω σε πήλινο κύπελλο του 750 πχ  «Φιλίονος εμί» (από την θαυμάσια έκθεση «γράμματα από το υπόγειο» στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης με το ανασκαφικό έργο της περιοχής της Μεθώνης στην Πιερία) και σήμερα πολλές φορές απαντάμε «του Γιάννη είναι».

2.     Η γλώσσα είναι ένας αλγόριθμός με τον οποίο προσπαθούμε να λύσουμε το πρόβλημα έκφρασης των σκέψεων. Ως αλγόριθμος, η γλώσσα έχει συγκεκριμένη δομή μεταξύ των στοιχείων της. Οι πολύπλοκες σκέψεις, όπως αυτές της φιλοσοφίας, των μαθηματικών  και της επιστήμης, απαιτούν πιο σύνθετους αλγορίθμους για να ανταποκριθούν ικανοποιητικά στο πρόβλημα της έκφρασης της σκέψης. Και όπως τονίζει ο Wittgenstein στο περίφημο Tractatus Logico Philosophicus «τα όρια της γλώσσας μου σημαίνουν (ορίζουν) τα όρια του κόσμου μου». Σημειώνω εδώ ότι στην αγγλική έκδοση του βιβλίου χρησιμοποιείται ο όρος “means” ο οποίος έχει διπλό νόημα, σύμφωνα με το λεξικό της Οξφόρδης: σημαίνει και ορίζει. Άρα η γλώσσα σε βοηθά να ερμηνεύσεις τον κόσμο αλλά και μέσω της γλώσσας να ορίσεις τον κόσμο σου. Εάν λοιπόν μια γλώσσα είναι απλή θα δίνει απλές ερμηνείες και θα ορίζει ταυτόχρονα έναν απλό κόσμο, όπως είναι, για παράδειγμα, οι γλώσσες των απομονωμένων φυλών της Αφρικής και της Ινδονησίας. Αντίθετα, οι συνθέτες σκέψεις για την ερμηνεία του κόσμου απαιτούν συνθετότερες γλώσσες, οι οποίες συνθετότερες γλώσσες ορίζουν και συνθετότερους κόσμους. Η Ελληνική γλώσσα στην διαχρονική διαδρομή της υπήρξε η σύνθετη γλώσσα με την οποία οι Έλληνες προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τον εκάστοτε κόσμο και ταυτόχρονα να ορίσουν τον ελληνικό κόσμο μέσα στους αιώνες.

Σε μια οικονομία που γίνεται πιο πολύπλοκη, σε έναν κόσμο που το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα προκύπτει από την δημιουργία γνώσης και όχι από το απόθεμα γνώσης που κατέχεις, οι νέοι άνθρωποι χρειάζονται σύνθετα εργαλεία για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις. Η μελέτη της ελληνικής γλώσσας, επειδή είναι ίσως η πλέον σύνθετη γλώσσα, αποτελεί σημαντικό υπόβαθρο για όλους τους επιστημονικούς κλάδους, για τον επιχειρηματικό κόσμο. Άρα, εάν θέλουμε ως Έλληνες να είμαστε ανταγωνιστικοί πρέπει από την πρώτη δημοτικού τα παιδιά να μαθαίνουν τον αλγόριθμο της γλώσσας (γραμματική - συντακτικό) και από την πρώτη γυμνάσιου να μελετούν τον αλγόριθμο της ελληνικής γλώσσας στην μακραίωνη πορεία της.  

Κλείνοντας, παραθέτω ένα ποίημα του αείμνηστου συναδέλφου μου Μελέτη Θεοφίλου:

Εποχή του χρυσού

Εποχή του χαλκού

Εποχή του σιδήρου

Εποχή των τενεκέδων

Αξίζει τα παιδιά μας να συνεχίσουν να ζουν στην εποχή των τενεκέδων;