Πρωθυπουργικό Μοντέλο και Εθνική Κουλτούρα

Ψάχνοντας τα αρχεία βρήκα το παρακάτω άρθρο. Το άρθρο αυτό γράφτηκε και δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα Μακεδονία αμέσως μετά τις εκλογές του 2007. Τελικά φαίνεται ότι ήταν προφητικό. 

O ευρωβουλευτής κ. Ι. Βαρβιτσιώτης, σε μια συζήτηση με τον δημοσιογράφο κ. Γ. Τζανετάκο, ερωτηθείς για τη διαφορά μοντέλου διοίκησης μεταξύ του  Κωνσταντίνου Καραμανλή (του παλαιού πρωθυπουργού) και του κ. Κ. Καραμανλή, νυν πρωθυπουργού, απάντησε ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ασκούσε την πρωθυπουργία με «καθημερινή» επίβλεψη και έλεγχο των υπουργών του σε επίπεδο λεπτομέρειας. Μέσα από τις γραμμές διεφάνη ότι ο σημερινός πρωθυπουργός εφάρμοσε, κατά την πρώτη πρωθυπουργική του θητεία, το αντίθετο υπόδειγμα πρωθυπουργίας με αποκεντρωτικό χαρακτήρα και γενική εποπτεία. Πιστεύω ότι η μη ικανοποιητική διακυβέρνηση, συνολικά, όπως επιβεβαιώθηκε, τόσο από τον ίδιο τον πρωθυπουργό, όσο και από το πρόσφατο εκλογικό αποτέλεσμα, οφείλεται  στο μοντέλο αυτό πρωθυπουργίας. Η θέση μου είναι ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής βάσισε και εκμεταλλεύθηκε τα ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά (εθνική κουλτούρα) της Ελληνικής κοινωνίας σε αντίθεση με την μέχρι σήμερα προσέγγιση του νυν πρωθυπουργού. Ως εθνική κουλτούρα, δε, ορίζουμε τον τρόπο με τον οποίο τα μέλη μιας κοινωνίας σκέφτονται, ερμηνεύουν τις εμπειρίες τους, συμπεριφέρονται και δρουν. Είναι η γνώση που αποκτάται από το άτομο ως μέλος μιας κοινωνίας, από την γέννηση μέχρι το τέλος της ζωής του. Η εθνική κουλτούρα μπορεί να παρομοιασθεί με ένα «κοινωνικό λογισμικό» που εγκαθίσταται σταδιακά στο μυαλό των μελών μιας κοινωνίας και τα διακρίνει από τα μέλη άλλων κοινωνιών. Τα άτομα, συμπεριφέρονται και δρούν μέσα σε έναν οργανισμό (πχ επιχείρηση, δημόσια υπηρεσία, κυβέρνηση) σύμφωνα με  αυτό το «κοινωνικό λογισμικό». Μια από τις διαστάσεις της κουλτούρας που καθορίζουν αυτή τη συμπεριφορά είναι η λεγόμενη «απόσταση δύναμης», δηλαδή, η άποψη για την κατανομή της δύναμης-εξουσίας μεταξύ προϊσταμένων (ανώτερων) και υφισταμένων. Εάν τα άτομα θεωρούν ότι η δύναμη βρίσκεται στα χέρια των προϊσταμένων δεν αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, καθώς θεωρούν ότι αυτές δεν ανήκουν στην αρμοδιότητά τους. Η ευθύνη για την χάραξη, επιλογή και άσκηση της πολιτικής βρίσκεται στον  ανώτερο, ενώ οι υφιστάμενοι ακολουθούν σε κάθε βήμα τις οδηγίες του ανώτερου. Η απόσταση δύναμης Οι δύο αυτές διαστάσεις επηρεάζει κατά συνέπεια την δομή και διοίκηση ενός οργανισμού. Σε κοινωνίες που διακρίνονται από  υψηλή απόσταση δύναμης οι οργανωσιακές δομές είναι περισσότερο ιεραρχικές σε σχέση με κοινωνίες χαμηλής απόστασης δύναμης και το μοντέλο διοίκησης που αρμόζει είναι μάλλον το συγκεντρωτικό ή σε όρους πολιτικούς το «πατερναλιστικό».

Σύμφωνα με την διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία, η Ελλάδα εντάσσεται στην ομάδα των εθνών που ονομάζεται Μεσογειακή πολιτισμική ομάδα. Οι κοινωνίες αυτές χαρακτηρίζονται από σχετικά υψηλή απόστασης δύναμης. Είναι γνωστό ότι το ελληνικό διοικητικό μοντέλο των επιχειρήσεων είναι το συγκεντρωτικό, με την συγκέντρωση δύναμης στον επιχειρηματία - ιδιοκτήτη. Το δίο ισχύει και στον δημόσιο τομέα, στον οποίο η επιτυχία ή αποτυχία εξαρτάται από τις ικανότητες του προϊσταμένου.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, σύμφωνα με τα λεγόμενα του κ. Ι. Βαρβιτσιώτη, εφάρμοσε μοντέλο πρωθυπουργικής διοίκησης το οποίο άρμοζε προς την κουλτούρα της ελληνικής κοινωνίας. Η συμμετοχή του στον σχεδιασμό της πολιτικής, ακόμη και σε επίπεδο λεπτομέρειας, και η συνεχής παρακολούθηση της εφαρμογής της, συνιστούσε τον τρόπο διοίκησης του τότε πρωθυπουργού. Σε ντοκιμαντέρ της εποχής εμφανίζεται ο Κωνσταντίνος Καραμανλής να παρακολουθεί την πρόοδο των έργων. Μου έμεινε χαρακτηριστικά η προσωπική του συμμετοχή και παρακολούθηση του έργου ανάδειξης της Ακρόπολης, η ανάθεση του σχεδιασμού και της εκτέλεσης του έργου στον μεγάλο αρχιτέκτονα Δ. Πικιώνη (με προσωπική επιλογή εκτός γραφειοκρατίας) και οι τακτικές επισκέψεις του στον χώρο εκτέλεσης των έργων. Αποτέλεσμα αυτού του τρόπου διοίκησης ήταν τα θαυμαστά επιτεύγματα σε πολλούς τομείς(οικονομία, ανάπτυξη, πολιτισμός, παιδεία, κλπ). Ο κ. Κώστας Σημίτης εφάρμοσε τον ίδιο τρόπο διοίκησης μόνο όμως για την επίτευξη του βασικού στρατηγικού στόχου του, την ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ. Παρακολούθησε και διοίκησε εκ του συστάδειν την άσκηση της οικονομικής πολιτικής που οδηγούσε στην ένταξη της χώρας. Σε άλλους τομείς όμως του κυβερνητικού έργου δεν άσκησε την πρωθυπουργία με τον ίδιο τρόπο, με αποτέλεσμα η αποδοτικότητα των κυβερνήσεών του να μην είναι εξίσου υψηλή με την οικονομική πολιτική.

Σε μια κοινωνία, λοιπόν, η οποία χαρακτηρίζεται από υψηλή απόσταση δύναμης και από υψηλή αποφυγή αβεβαιότητας, ο σημερινός πρωθυπουργός κ. Κ. Καραμανλής μάλλον προσπάθησε, κατά την προηγούμενη τριετία, να εφαρμόσει αποκεντρωτικό μοντέλο άσκησης της πρωθυπουργίας, αφήνοντας την πρωτοβουλία στους υπουργούς και ασκώντας μια γενική εποπτεία. Ίσως η επιλογή του αυτή να οφείλεται στις σπουδές που πραγματοποίησε στην Β. Αμερική, χώρος κατεξοχήν ατομικής πρωτοβουλίας και ανάληψης κινδύνων ή ακόμη και στην ίδια  την προσωπικότητά του. Σήμερα, μετά από τέσσερα σχεδόν χρόνια άσκησης αυτού του τρόπου πρωθυπουργίας, μπορούμε να πούμε ότι μόνο στους τομείς που οι υπουργοί άσκησαν στιβαρή διοίκηση και υπήρχε συνεχής συνεργασία με τον πρωθυπουργό, η οικονομική πολιτική ανήκει σε αυτό το παράδειγμα, τα αποτελέσματα ήταν θετικά, ίσως και θεαματικά. Αντίθετα, σε τομείς στους οποίους οι υπουργοί δεν σχεδίασαν σωστά, αλλά και δεν υπήρξε στενή επίβλεψη εκ μέρους του πρωθυπουργού, η εφαρμογή της πολιτικής ήταν αποτυχημένη, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την διαχείριση του υπουργείου δημόσιας τάξης και του υπουργείου παιδείας.  Η θέση μου αυτή ενισχύεται από το γεγονός των τελευταίων καταστροφικών πυρκαϊών, της παρωδίας έκδοσης των αποτελεσμάτων των εισαγωγικών εξετάσεων και της αναταραχής στα ΑΕΙ που προκλήθηκε για ελάσσονος σημασίας ρυθμίσεις. Η αποτελεσματικότητα της κρατικής μηχανής κατά την διάρκεια των πυρκαϊών βελτιώθηκε θεαματικά με την ενεργοποίηση του ίδιου του πρωθυπουργού και την ανάληψη του «τιμονιού» από τον ίδιο.

Μετά τη εκλογική του νίκη ο κ. Καραμανλής, πιστεύω, ότι θα πρέπει να αναπροσαρμόσει τον τρόπο πρωθυπουργίας του, εάν επιθυμεί να προχωρήσει στις τομές τις οποίες υποσχέθηκε προς όφελος του ελληνικού λαού. Θεωρώ ότι ο πρωθυπουργός θα πρέπει να να ασκεί έλεγχο κάθε λεπτομέρειας στην σχεδιαζόμενη πολιτική κάθε υπουργείου και στη συνέχεια να παρακολουθεί στενά την εφαρμογή των υιοθετούμενων πολιτικών. Οι ενδείξεις της πρώτης εβδομάδας ίσως σηματοδοτούν αλλαγή του μοντέλου πρωθυπουργίας εκ μέρους του κ. Καραμανλή. Εάν όντως είναι αλλαγή μοντέλου, τότε θα υπάρξει συνέχεια στην προσωπική του συμμετοχή στον σχεδιασμό και έλεγχος των επιμέρους πολιτικών, γεγονός που μόνο καλό θα φέρει στη χώρα.